روش های افزایش انگیزه و کارایی مطالعه

بيشتر دانش آموزان نداشتن انگیزه را یکی از عوامل مهم درس نخواندن می دانند.زمانی که انگيزه هست خيلي راحت می توان در يک زمان کوتاه تمرکز کرد و آن  را حفظ نمود و وقتي که نيست نه تنها تمرکز داشتن سخت است حتي شروع کردن هم سخت است.

از روش های ذیل می توان به طور محسوس و غیر محسوس برای ارتقا انگیزه استفاده کرد:

- جایزه دادن:

پس از يک مطالعه ي و یا امتحان  موفق، می توان يک چيز لذت بخش مثل يک شکلات جایزه داد .
- با دوستان درس خواندن:
 با هم درس خواندن کیفیت را در کمیت ادغام می کند می توان در حداقل زمان حداکثر مطالعه داشت البته باید توجه کرد که مطالعه را به زمان بزم و شادي تبديل نکنند. ولی در حين مطالعه مي توانند اوقات خوشي هم داشت.
- اهداف بلند مدت:
همیشه باید به دانش آموزان متذکر شد که دست يابي به هدف ها در زندگي نيازمند موفقيت تحصيلي است و  موفقيت تحصيلي نياز به مطالعه و درس خواندن دارد. 
- بر طرف کردن مزاحمت ها:
 وسایل بازی ,انواع خوراکی های وسوسه گر مثل تلویزیون,پفک و تخمه  و ... را باید از سر راه برداشت اگر چيزي در اطراف باشد که میل بيشتري به آنها نسبت به خواندن هست  احتمالاً به جاي مطالعه مشغول آن ها خواهند  شد.
- استراحت :
به دانش آموزان گفته شود که وقتي حس مي کنند که نيازمند يک کمی استراحت هستند، سعي کنند در جایی مطالعه را  توقف کنند که فکر مي کنند برايشان آسان تر می باشد. اين امر موجب مي شود که پس از استراحت از سرگيري مطالعه آسان تر شود.
- محيطي راحت :
باید محیط آرام و به دور از هر گونه سر و صدا باشد.اگر احساس راحتي کنند،راحت تربه مطالعه مايل می شوند.
- براي هر نوبت مطالعه، اهداف معقولي تعيين کنند.

داشت اهداف بسیار بلند و دست نیافتنی باز گو کننده ی سنگ بزرگ علامت نزدن است. 
- از يک پوستر و یا عکس هیجانی استفاده شود:
پوستر و یا عکس مانند محوطه دانشگاه و یا اتاق عمل یا تدریس استادی در دانشگاه و یا حتی کیک  خامه ایی بزرگ و یا شاید چند گوسفند در مزرعه  با چوپان مفید باشد تصویر در جايي قرار گیرد که وقت مطالعه بتوان آن را دید. البته تصویر بايد شامل کلمات مثبت و تصويري که نشان دهنده ي موفقيت است، باشد.
- داشت حس انجام کار:
باید این روحیه را در دانش آموزان  تقویت کرد که وقتي که کاری انجام مي دهند، احساس خيلي بهتري نسبت به وقتي که نگران انجام دادن آن کار هستند، خواهند داشت.

- استفاده از کتاب های رنگی:

البته این روش در درس هایی از جمله تاریخ و جغرافی موثر تر است تا دیگر دروس از جمله ریاضی. متاسفانه در کتاب های زبان به ویژه در کتب راهنمایی که سال ها در حال تدریس آن می باشم از تصاویری استفاده می شود که کاملا مصنوعی می باشند. تصاویری از وسایلی وجود دارد که حتی در موزه ها هم یافت نمی شوند.

- در هر مرتبه بيش از حد مطالعه نکنند.

اگر تلاش مي کنند در هر مرتبه از مطالعه، مقدار خيلي زيادي درس بخوانند ، به طور حتم زود خسته خواهند شد و مطالعه خيلي مؤثر نخواهد بود. مطالعه را به دوره هاي زماني کوتاهتر پخش کنند. استفاده از استراحت هاي کوتاه در بين مطالعه انرژي ذهني را برمي گرداند.

- زمان هاي ويژه اي را براي مطالعه برنامه ريزي کنند.

زمان خواندن، زمانی است که کارهاي مربوط به درس در آن زمان انجام مي گیرد. اين کار مي تواند کار بر روي يک مقاله يا پروژه و يا مطالعه براي يک امتحان باشد. زمان هاي خاصي در طول يک هفته را براي زمان مطالعه اشان در نظر بگيرند.

- توصیه شود در هر روز در يک زمان يکسان مطالعه کنند.

مطالعه کردن در زمان هاي يکسان در هر روز موجب مي شود که عادتي براي آنها ايجاد گردد که به امري عادي در زندگي تبديل شود. همانند خوردن و خوابيدن. وقتي که يک زمان مطالعه برنامه ريزي شده در روز فرا مي رسد، از نظر ذهني براي مطالعه آماده مي شوند.

- اهداف خاصي را براي زمان هاي مطالعه شان تنظيم مي کنند.

اهداف به آنها کمک مي کنند که متمرکز باقي بمانند و پيشرفت را زير نظر داشته باشند. به طور ساده تر بگويم، نشستن براي مطالعه به خودي خود کم ارزش است. حتماً بايد بدانند که در زمان مطالعه مي خواهند چه کاري را تمام کنند.

- وقتي که مي ببينند يک کار سخت است، آن را اول انجام مي دهند.

به طور حتم سخت ترين کاردانش آموزان، بيشترين تلاش را نياز دارد. کار را با سخت ترين تکليف شروع کنند چرا که اين زمان است که آنها بيشترين انرژي ذهني را دارند.

- قبل از آغاز يک تکليف محوله، جزوه هايشان را مرور مي کنند.

مرور جزوه مي تواند به آنها کمک کند که تکليف را به صورت صحيح انجام دهند. همچنين ممکن است جزوه هايشان شامل مطالبي باشد که به آنها در تکميل تکاليف کمک کند.

- به دوستانشان  بگويند که در حين زمان مطالعه شان با آنها تماس نگيرند.

اگر در حين زمان مطالعه ، دوستی تماس بگيرد، 2 مشکل مطالعه اي براي آنها پيش خواهد آمد. اول اين که کارقطع و فاصله دار مي شود. برگشتن به کاري که در حال انجام است، آسان نيست. دوم اين که دوست در مورد چيزي احتمالاً صحبت مي کند، که حواس را از آنچه که لازم است انجام گیرد، پرت مي کند. در اين جا يک راه ساده وجود دارد. در زمان هاي مطالعه ، موبايل را خاموش و زیر پتو پنهان کرد و تلفن از پریز خارج باشد.

- وقتي که مي بينند با يک تکليف دچار مشکل شده اند، با دانش آموز ديگري در اين مورد صحبت کنند.

اين همان جايي است که مي گويند : « دوتا سر ، بهتر از يکي کار مي کنه »

- در آخر هفته کارهاي مدرسه شان را مرور مي کنند.

جمعه ها بايد اوقات خوشي باشند. اما زماني خوبی هستند براي انجام يک سري مرور .اين کار کمک مي کند، وقتي صبح شنبه هفته ي درسي ديگري آغاز مي شود، آمادگي داشته باشند.

 
اين  عادت های مطالعه اي در طول تحصيل شان مي توانند کمک کنند . ولی بایدمطمئن شد که اين ها ، عادات مطالعه اي آنها شوند .

مطالعه صحیح

از موارد مهم افزایش انگیزه ی مطالعه روش صحیح مطالعه  می باشد که حس لذت از مطالعه را به دانش آموز می دهد و او را مایل به بیشتر کردن مقدار و زمان مطالعه می کند.برای این منظور می توان تجربیات زیر را به دانش آموزان ارائه کرد:
1- قبل از شروع مطالعه ، حتماً هدف را مشخص كنند. این هدف می‌تواند لذت بردن از یک داستان یا رمان،‌ فهمیدن و فهم مطلبی و یا  شركت در كنكور دانشگاه و  یا آمادگی برای امتحان پایان ترم باشد.
2- برای مطالعه مطالب، بهتر است در ابتدا به صورت كلی و اجمالی مرور شود و سپس مطالعه جزئیات را شروع به خواندن کرد که این امر باعث بهتر طبقه بندی شدن مطالب در ذهن و یادآوری آن ها می گردد.
3- برای تصمیمات برنامه ریزی کنند. برنامه‌ریزی، همت و پشتكار، پله‌های موفقیت را تشكیل می‌دهند. پس طبق برنامه عمل كنند.
4- گام اول، نحوه مطالعه است. هر وقت مطلبی را که خواندند اول بایست معنای آن را درك كنند.اكثریت زیادی از دانش آموزان كمتر به این موضوع اهمیت می‌دهند و فقط آن چه را كه آشکار و واضح است یا فكر می‌كنند فهمیده‌اند، مطالعه می کنند.
5-  براساس بررسی ها یكی از دلایل افت تحصیلی برخی از دانش‌آموزان این است كه شیوه مطالعه آنها بر طبق اصول صحیح مطالعه نیست و عدم رعایت اصل  مطالعه موجب پایین آمدن سطح كارآیی و بازدهی انسان، تضعیف روحیه، كاهش اعتماد به نفس و خستگی و دلزدگی از مطالعه می‌شود.
6-  یادداشت‌ برداری، حاشیه‌‌نویسی، طبقه‌بندی وخلاصه نویسی و سازمان‌ دادن، برجسته ساختن نكات مهم مطالب مورد نظر، به زبان خود تكرار كردن مطالب و تصویر سازی ذهنی... ( مخصوصاً برای دروسی که نیاز به اندیشه و تفکر بیشتری دارد. ) از جمله فنونی هستند كه انسان را در هنگام مطالعه فعال نگه می‌دارند و نتیجه آن بالا رفتن تمرکز حواس و سرعت عمل است.
7- از تصاویر و نمودارهای كتابها حداكثر استفاده را بكنند و آنها را به دقت نگاه و بررسی کنند.
8- مطالب دشوار را به قسمت‌های ساده و كوچكتر تقسیم كنند.
9- تمرین كنند كه مطلب را تند و ژرف بخوانند ( آموزش تند خوانی)، تندخوانی باعث صرفه‌جویی در وقت و تمركز حواس می‌شود.
10- بین میزان یادگیری با مدت زمانی كه صرف آن می‌شود رابطه نزدیك وجود دارد. توصیه شود كه برای مطالعه وقت كافی در نظر بگیرند.
11- از حفظ خواندن و گفتن مطلبی كه قبل یاد گرفته‌اند برای فرد دومی كه بتواند اشتباهات آنها را اصلاح و جا افتادگی‌های آن را یاد آوری كند، بسیار مفید است.
12- یكی از تکنیک های یادگیری مطالب، استفاده از برگه نكته‌ها می‌باشد. نوشتن نكته‌ای دارای اهمیت خاص بر روی یك برگه و دادن تعریفی از آن به زبان خود، كه برای یادگیری موثر می‌باشد.
13- حتی‌الأمكان سعی كنند كه مطالب فهمیده شده و به خاطر بسپارند،. مطالبی كه طوطی‌وار حفظ شده‌اند، خیلی زود فراموش خواهند شد.
14- میزان از دست دادن مطالب و فراموشی حافظه، در خواب به مراتب كمتر از بیداری است. بنابراین بعد از آموختن یك مطلب علمی و مشكل ( به خصوص قبل از امتحان ) مدتی استراحتی مطلق داشته باشند و با توجه به اینكه تحقیقات نشان داده است مطالعه در هنگام شب ( قبل از خواب ) و صبح زود، كارآمد است، بیشتر در این مواقع مطالعه مطالب جدید را انجام گیرد.
15-  خلاصه مطالب درسی را در ذهن خود تكرار كنند که یكی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مرحله در یادگیری درست، تكرار مطالب (  repetition  )  است. 
16- بین مطالب نو یاد گرفته شده و مطالبی كه از قبل آموخته‌اند ، پیوند برقرار كنند.
17- در تلاش باشند كه بعد از مطالعه هر مطلب، خود را تقویت كرده و احساس لذت و رضایتمندی کنید.( استفاده از تلقین )
18- زمانی كه حواس به چیز دیگری باشد، حافظه نمی‌تواند مطلبی را به خاطر بسپارد و یا به یاد آورد. پس برای به خاطر سپردن و به یاد آوردن هر مطلب باید تمركز حواس داشته باشند.
19- نكات به یاد سپرده شده را، مرتبط‌تر و منظم‌تر طبقه‌بندی كنند، زیرا باعث می‌شود مطالب بهتر در خاطر بماند و به یاد آوردن آنها راحت‌تر و سریع‌تر خواهد بود.
20- هیچگاه و تحت هیچ شرایطی از مطالعه و یادگیری خودشان راضی نباشند و همواره برای بهتر شدن تلاش كنند.
21- دانش باید عمیق باشد ؛ هر مطلبی را با دلیل و استدلال به خاطر بسپارند.
22- تست زدن هیچ گاه نمی‌تواند جای یادگیری عمیق را بگیرد. معلوماتی كه از راه تست زدن به دست می‌آید، چون معلوماتی غیرپیوسته و مجزا است، از نظر محتوایی بی‌ارزش بوده و در ذهن پایدار نمی‌ماند. دانش كسب شده از طریق تست زدن بیشتر جنبه حفظی دارد و فرد را به عادات تحصیلی نامطلوب سوق می‌دهد و برای آینده چنین فردی پایه مستحكم و قابل اعتمادی برای ادامه تحصیل نباید متصور شد.
23- همواره در پی خلق راه های جدید و تازه برای درست مطالعه کردن خود باشند و به روشهای فوق قناعت نکنند، ایجاد تازگی و طراوت به شما شور و شوق مضاعف می دهد.

مکان مناسب مطالعه
1- مکان مطالعه باید  مناسب ، ساکت و آرام و بدور از سر و صدا و دور از عوامل مزاحم محیطی باشد هم چنین مکان مطالعه باید ثابت باشد و به طور ترجیح پشت میز باشد. مطالعه روی زمین، روی تخت یا در حال راه ‌رفتن معمولاً کارآیی چندانی ندارد، حتی پدران ما  نیز روی زمین درس نمی‌خوانده‌اند و از میزهای کوچکی برای کارهای خواندن و نوشتن خود استفاده می نموده اند.
2- نور: نور لامپ مهتابی زیاد مناسب نیست و نور چراغ مطالعه به تنهایی هم مناسب نیست. بهتر است این دو را ترکیب کرد تا هنگام مطالعه، ترکیب طیف زرد و سفید مانع خستگی چشم‌ها بشود. ضمناً هنگام مطالعه باید اطراف دانش آموز هم روشن باشد ( نه خیلی پرنور ) ، نه اینکه فقط محلی که درس می‌خوانند روشن باشد.
3- دما: دمای اتاق مطالعه باید حدود 25 درجه سانتی‌گراد باشد. منظور این است که بتوان با لباس راحتی در اتاق خود راحت بود؛ ولی بهتر است لباس زیاد نپوشند و اتاق را زیاد گرم نکنند چرا که یکی از عوامل حواس‌ پرتی و ایجاد خواب‌آلودگی گرمای زیاد اتاق مطالعه است.
4- فضا: دکور اتاق هرچه ساده‌تر و ثابت‌تر باشد بهتر است؛ به عبارت بهتر، دائماً دکور اتاق تغییر نکند. سعی شود به یک وضعیت عادت کنند. در ضمن چیزی که تداعی‌کننده خاطره خاصی باشد در اتاق نصب نباشد ؛ مثل عکس، پوستر یا مجسمه ای که آنها را یاد چیزی بیندازد. رو به دیوار قرار بگیرند و درس بخوانند؛ چون هر قدر فضای دیدشان محدودتر باشد حواست کمتر پرت می شود.

5- بهتر است محلی که در آن مطالعه می‌شود با رنگ سبز نقاشی شده باشد. هم چنین گل های طبیعی با رنگهای سبز و زرد موجود باشد. توصیه به دانش آموزان شکمی که محل مطالعه نزدیک به آشپزخانه نباشد.

6- ارجحیت خانه بر کتابخانه: بهترین جا برای درس خواندن منزل است ولی اگر به هر دلیلی نمی‌ شود در خانه درس خواند ( چه به دلیل جمعیت زیاد و سر و صدا، چه سکوت بیش از حد و ... ) می‌توان از کتابخانه‌ها و فرهنگسراها استفاده کرد. فقط باید توجه داشت  که در کتابخانه، به جای خواندن درس وقت صرف امور دیگر نشود، به عبارت دیگر وقت تلف نکنند.
7- درس‌خواندن با موسیقی گوش‌دادن جور در نمی‌آید. هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد. پس سعی شود اگر عادت دارند با موسیقی درس بخوانند، حتما این عادت را کنار بگذارند.
8- مکان مناسب در مطالعه ، باعث تمرکز بهتر روی موضوع مطالعه می‌شود. بعضی افراد محل و زمانی را برای مطالعه انتخاب می‌کنند که بسیار شلوغ و پر سرو صدا است و بعضی از افراد رختخواب را برای مطالعه انتخاب می‌کنند و توقع یادگیری سطح مطلوب را دارند، ولی از این حقیقت غافلند که این محل ها بدترین محل برای مطالعه است.

زمان مناسب مطالعه
خواندن ، زمان خاصی ندارد ، هر وقت راحت بودند، همان موقع بهترین زمان برای درس‌خواندن است. حالا ممکن است این زمان یک بعد از ظهر و  یا 12 شب باشد.
مهم این است که در چه زمانی راحت‌تر می توان درس خواند. ولی 3 زمان در یادگیری خیلی مهم است که بهتر است در این زمان‌ها درس بخوانند :

اول صبح:
به دلیل اینکه تازه از خواب بیدار شده‌اند و ذهن آنها مانع قبلی ندارد، آماده است و مطالب را به راحتی در خود نگه می‌دارد. پس در برنامه روزانه خود طوری عمل کنند که حتما اول صبح‌ها نیم یا یک ساعت بتوانید درس بخوانند. بهتر است درس‌های سخت را اول صبح خواند.

آخر شب:
به دلیل اینکه بعد از درس می‌خوابند و مانع بعدی ندارند، مطالب فرصت پیدا می‌کنند تا از نیمکره راست که جایگاه حافظه کوتاه‌مدت است وارد نیمکره چپ بشوند که جایگاه حافظه بلندمدت است. برای همین یادگیری افزایش پیدا می‌کند. حیف است که شب‌ها جلوی تلویزیون خوابید. سعی کنند روی دفتر و کتاب به خواب بروند. آخر شب، درس‌های دوست‌داشتنی را بخوانند نه درس‌هایی که حکم لالایی دارند و‌ می‌خوانند و می‌خوابند.

 دو ساعت قبل از غروب آفتاب:
به دلیل کاهش اشعه کیهانی و نوع رابطه خورشید با زمین، اختلال حواس کم می‌شود. پس سعی کنند این زمان را صرف امور پیش پا افتاده نکنند. به طور مثال اگر می‌خواهند اتاقشان را مرتب کنند به جای قبل از غروب بعد از غروب این کار را انجام دهند.

    بطور کلی ؛ درس هایی که نیاز به حفظ کردن ندارند بلکه به فکر کردن نیاز دارند، باید موقع صبح خوانده شود و درس هایی که نیاز به حفظ کردن دارند باید موقع شب و قبل از خواب و استراحت مطالعه شوند.

مهم:
1- با شکم پر درس‌ نخوانند. بین شروع مطالعه و وعده‌‌های غذایی مثل نهار و شام حداقل نیم ساعت فاصله باید باشد.
2- با شکم خالی سراغ درس نروند. اگر گرسنه‌ هستند ولی قسمتی از درس هم مانده، اشکالی ندارد یک میوه یا شیرینی را نصیب شکم کنند و درس را بخواند.
3- با اعصاب خرد ، استرس و ناراحتی درس نخوانند.

4- حداكثر زمانی كه افراد می توانند فكر خود را بروی موضوعی متمركز كنند، بیش از 30 دقیقه نیست، یعنی باید سعی شود حدود 30 دقیقه بروی یك مطلب تمركز نمود و یا مطالعه داشت و حدود 10 الی 15 دقیقه استراحت نمود سپس مجدداً با همین ترتیب،  مطالعه را ادامه داد.
5- قبل از مطالعه ، از صرف غذاهای چرب و سنگین خودداری شود و چند ساعت پس از صرف غذا مطالعه کرد چون پس از صرف غذای سنگین بیشتر جریان خون متوجه دستگاه گوارش می شود تا به هضم و جذب غذا كمك كند پس خون رسانی به مغز كاهش می یابد و از قدرت تفكر و تمركز كاسته می شود . از مصرف دارو ، غذاهای قندی ، نوشابه های گازدار و ... که قدرت ادراك و تمركز را كم می كند، باید دوری کرد.
6- " اصلاح و تغییر عادتها و شیوه های غلط در مطالعه " به عنوان یکی از شرایط مطالعه صحیح است ، برای آنکه مطلبی کاملا آموخته شده و با مطالب پیشین ، پیوند بخورند، باید حتماً معنا داشته باشد، در این صورت ، احتمال یادگیری بیشتر ، و احتمال فراموشی کمتر خواهد شد. اولین قدم  این است که با کمی فکر ، عادتهای  بد خودشان را در مطالعه پیدا کرده و سپس عادتهای خوب را جایگزین آن کنند.
7-  حذف عوامل مزاحم فکری هم در مطالعه، دارای اهمیت خاصی در میزان یادگیری است ؛ مواردی که بخش زیادی از وقت و فعالیت ذهنی را به خود مشغول می‌کنند که هیچ رابطه ای با موضوع مطالعه ندارند، مانند : رفتار معلمان ، شوخی ها و برخوردهای دانش آموزان و همکلاسی ها ، خیال پردازی ها و آرزوها ، مشکلات و ... ، اینها برخی از موضوعاتی هستند که موقع مطالعه اگر به آنها فکر شود از کارآیی مطالعه می‌کاهد. بنابراین توصیه کلی این است که ذهن خود را از افکار مختلف پاک کنند تا بر روی موضوع مورد مطالعه تمرکز نمایند و اگر دیدند که در این زمان ، نمی توانند تمرکز لازم را داشته باشند ، مطالعه را کنار بگذارند و زمانی مطالعه را شروع کنند که سرحال، علاقمند و متمرکز هستند.

منابع:

        1. دکتر منگروم ، دکتر استري چارت مترجم : محمود کريمي شروداني , سایت راسخون

  2.  مدرسه علمیه نرگس با اندکی تغییر

       3.  ربابه مزیدی ,مقالات ارسالی به سایت آفتاب

       4.  هاجر سلیمان‌پور‌/ مشاور خانواده

       5.  مجلات پیوند،  
       6.  فصلنامه علمی، آموزشی شمیم معرفت، تابستان 1383